Với diện tích tự nhiên 1.285 km2, bằng 1/8 so với tỉnh Quảng Nam kế bên, địa hình dốc từ dãy núi phía tây sang Biển Đông, lại có nhiều sông suối, về lý thuyết Đà Nẵng ít khả năng ngập kéo dài dù mưa lớn. Tuy nhiên, trong trận mưa ngày 14/10/2022, hàng loạt khu dân cư trên đường Mẹ Suốt, phường Hòa Khánh Nam, quận Liên Chiểu ngập đến 2,5 m. Một nữ sinh tử nạn trong căn nhà ngập.

Lực lượng quân đội hỗ trợ sơ tán người dân khỏi kiệt 127 Mẹ Suốt, sáng 17/10. Ảnh: Nguyễn Đông

Đến đợt mưa ngày 13-17/10/2023, tổng lượng mưa 700-1.000 mm, đường Mẹ Suốt có những điểm ngập 1-2 m. Bộ đội, cảnh sát cùng chính quyền phải vật lộn trong đêm sơ tán gần 5.000 dân. Hiện lũ đã rút, người dân dọn xong lớp bùn non bám trên nền nhà và đồ đạc, nhưng vẫn nơm nớp lo sợ các đợt lụt sắp tới, bởi tháng 10 là đỉnh điểm mưa lũ miền Trung.

Ông Bùi Trung Khánh, Chủ tịch phường Hòa Khánh Nam, cho biết mưa lũ vừa qua gây ngập 10 tổ dân phố, với trên 1.000 hộ dân, trong phạm vi khoảng 2 km2. Khu vực này rất đông sinh viên trường đại học, cao đẳng, công nhân, lao động phổ thông ở trọ. Mỗi khi mưa lớn gây ngập lụt, chính quyền lại vất vả sơ tán dân. Tình trạng này dự báo còn kéo dài vì có nhiều nguyên nhân.

Địa hình lòng chảo, thiếu hệ thống thoát nước

Khu vực đường Mẹ Suốt là hợp lưu của ba nhánh suối từ đèo Đại La, núi Thanh Vinh và Phước Lý, cốt nền thấp hơn những nơi khác. Trước đây, nơi này là đồng ruộng. Mưa lớn từ núi đổ về, nước thấm xuống đất và ít khi gây ngập lâu.

Vài năm nay, đô thị phát triển nhanh, nhà cửa san sát, đồng ruộng bị bêtông hóa. Nền nhà cũng được xây cao hơn nền đất cũ khiến cao trình thoát lũ thay đổi. Khi mưa lớn, nước không tự thấm xuống đất mà dâng cao và thoát chậm.

Kênh thoát nước duy nhất ở khu vực đường Mẹ Suốt. Ảnh: Nguyễn Đông

Địa hình trũng rất cần có hệ thống kênh thoát nước đồng bộ. Tuy nhiên, cả khu vực chỉ có một kênh hở rộng khoảng 10 m chạy ngoằn nghèo qua các khu dân cư ra sông Phú Lộc và thoát ra Biển Đông ở điểm cuối đường Nguyễn Tất Thành. Tại mỗi khu dân cư, không có cống thoát nước nối từ nhà dân ra kênh.

Những tuyến đường bắc qua kênh được thiết kế kiểu cống hộp, vô tình cản đường thoát nước. Nước lũ chảy qua khu dân cư cuốn theo đủ loại rác thải. Rác bám vào các cống hộp, bịt kín cả miệng cống. Trong những trận mưa vừa qua, bộ đội phải đu dây để gỡ rác mới khơi thông được dòng chảy.

Quản lý trật tự đô thị lỏng lẻo

Khu vực ngập lũ ở đường Mẹ Suốt ở hai chi bộ dân phố Đà Sơn và Chơn Tâm, phường Hòa Khánh Nam. Ông Lê Cư Anh, Bí thư Chi bộ khu dân cư 8 Đà Sơn, cho rằng vùng thấp trũng này trở thành điểm nóng mỗi khi mưa lớn là do tình trạng xây nhà không phép.

Năm 2004, thành phố quy hoạch dự án ga đường sắt nằm trên địa phận giáp ranh ba phường Hòa Khánh Nam, Hòa Minh và Hòa Khánh Bắc, quận Liên Chiểu nhằm di dời nhà ga cũ trong trung tâm thành phố. Ở phường Hòa Khánh Nam, khu vực dự án chủ yếu ở đường Mẹ Suốt.

Sinh sống tại đây từ năm 1990, ông Anh cho biết một năm sau khi công bố dự án, nhiều người dân có đất ven đường Mẹ Suốt bắt đầu xây nhà trên đất nông nghiệp, chia đất ra để bán. 95% người mua là từ địa phương khác đến làm ăn, muốn có nơi ở nên chấp nhận mua vì giá rẻ. "Thành phố đã quy hoạch dự án ga đường sắt, nhưng lại để hình thành một khu dân cư như thế này thì đâu hẳn là lỗi của dân mà là quản lý buông lỏng của chính quyền", ông Anh nói.

Ông Lê Cư Anh cùng bộ đội, cảnh sát sơ tán người dân vùng ngập lụt. Ảnh: Nguyễn Đông

Tại kỳ họp HĐND thành phố tháng 7/2018, nhiều đại biểu chất vấn việc có khoảng 2.000 nhà xây dựng trái phép nằm ở dự án ga đường sắt mới thuộc phường Hòa Khánh Nam, đồng thời cảnh báo nguy cơ ngập lụt vì đường cống thoát nước thiết kế 10 năm trước không đủ đáp ứng khi số hộ dân tăng gấp 5.

Theo ông Anh, số nhà xây trái phép quá nhiều, không có hệ thống thoát nước thải, đã gây ra tình trạng mất đoàn kết khu dân cư. Chiều tối, nhiều gia đình lén xả thải từ bể phốt ra các ngõ ngách bốc mùi hôi thối. Người dân nhiều lần kiến nghị lên thành phố, nhưng được trả lời đã quy hoạch dự án, dân xây nhà "chui", nguồn gốc đất không rõ ràng nên không thể đầu tư hạ tầng.

Tháng 12/2018, Ủy ban Kiểm tra Thành ủy Đà Nẵng cảnh cáo ông Dương Thành Thị vì trong thời gian giữ chức Chủ tịch quận đã thiếu kiểm tra, phát hiện và xử lý những hành vi vi phạm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về trật tự đô thị, để xảy ra tình trạng xây dựng không phép kéo dài tại khu vực quy hoạch dự án.

Muốn hết lũ phải đập đi làm lại

Ngày 17/11/2022, UBND TP Đà Nẵng quyết định hủy bỏ quy hoạch dự án ga đường sắt tại quận Liên Chiểu để chuyển sang vị trí mới tại huyện Hòa Vang. Tuy nhiên, các vướng mắc liên quan đến đất đai của người dân do dự án treo suốt 18 năm qua vẫn chưa thể xử lý. Người dân vẫn đang bị hạn chế xây dựng, tách thửa, chuyển mục đích sử dụng đất vì đất ở có nguồn gốc từ đất nông nghiệp.

Ông Nguyễn Hà Bắc, Bí thư quận Liên Chiểu, nói để chấm dứt tình trạng ngập lụt ở các ngõ ngách trên đường Mẹ Suốt thì giải pháp duy nhất là tái thiết đô thị toàn bộ khu vực. Muốn làm công trình công cộng hay nhà ở cao tầng, đô thị nén thì phải đầu tư hệ thống thoát nước đồng bộ như nước ngoài.

"Nước trên núi xuống không có cách nào cản lại, phải có chỗ cho chảy đi. Hệ thống thoát nước ở đường Mẹ Suốt trong tương lai phải thực sự lớn, có thể hai ôtô chạy được phía dưới thì mới giải quyết triệt để vấn đề", ông Bắc nói và cho rằng với thời tiết cực đoan như hiện nay, chỉ mưa 200-300 mm/ngày chắc chắn sẽ gây ngập ở đường Mẹ Suốt.

Bà Trần Thị Hiền, 45 tuổi, quê Thanh Hóa, thuê trọ ở ngõ 127 Mẹ Suốt. Ngày 17/10, nhà bà ngập nửa mét. Ảnh: Nguyễn Đông

Theo Bí thư quận Liên Chiểu, về nguyên tắc đã lên đô thị, phố, đường có tên thì nhà dân phải là đất ở. Chính quyền trước đây đã không hướng dẫn người dân chuyển đổi mục đích sử dụng đất, dẫn đến tình trạng mua bán đất, nhà cửa trên đất nông nghiệp, ra phường xin giấy xác nhận và tạo kẽ hở cho cán bộ sai phạm.

Sau khi quận Liên Chiểu đề xuất tái thiết đô thị, có nhà đầu tư đã quan tâm. Tuy nhiên, theo ông Bắc, muốn thực hiện phải chờ thành phố phê duyệt quy hoạch phân khu lõi xanh, gồm khu đường Mẹ Suốt. "Quy hoạch phân khu lõi xanh phải tích hợp luôn quy hoạch hạ tầng đô thị. Đường Mẹ Suốt đã là khu đô thị, cần ứng xử hạ tầng của đô thị, không nên xem là khu vực hành lang thoát lũ", ông nói.

Trả lời tiến độ quy hoạch, đại diện Sở Xây dựng Đà Nẵng cho biết quy hoạch phân khu đang làm, dự kiến phê duyệt trong năm nay hoặc quý II/2024.

Nguyễn Đông