Theo tờ trình dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, chính sách này áp dụng với người đủ tuổi về hưu (theo lộ trình nam 62, nữ 60 tuổi) có nguyện vọng. Trợ cấp thực hiện đến khi lao động đủ 75 tuổi, sau đó họ tiếp tục được nhận trợ cấp hưu trí xã hội chi trả từ ngân sách nhà nước.

Thời gian hưởng căn cứ trên số năm đóng BHXH; mức hưởng thấp nhất bằng tiền trợ cấp hưu trí xã hội - 360.000 đồng. Nếu tổng tiền đóng BHXH của lao động cao hơn số tiền tính mức trợ cấp hàng tháng từ lúc nghỉ hưu đến trước 75 tuổi thì được hưởng mức cao hơn.

Người đang hưởng qua đời thì thân nhân được trợ cấp một lần cho tháng chưa nhận và trợ cấp mai táng. Suốt quá trình thụ hưởng, người già được ngân sách nhà nước hỗ trợ thẻ BHYT miễn phí.

Việc chi trả từ Quỹ theo nguyên tắc đóng - hưởng nên sẽ do cơ quan Bảo hiểm xã hội thực hiện. Tùy điều kiện kinh tế xã hội và ngân sách từng thời kỳ, tiền trợ cấp tăng lên tương ứng khi Chính phủ điều chỉnh chuẩn trợ giúp xã hội. UBND tỉnh trình HĐND quyết định hỗ trợ thêm cho người cao tuổi phù hợp nguồn lực địa phương.

Bà Xinh, 70 tuổi không có lương hưu, bán bánh nậm, bánh lọc mưu sinh ở Thừa Thiên Huế. Ảnh: Võ Thạnh

Ủy ban Xã hội (cơ quan thẩm tra) cho rằng chính sách mới này là tầng kết nối giữa BHXH cơ bản và trợ cấp hưu trí xã hội cho người già trên 75 tuổi. Song để có cơ sở cho Quốc hội xem xét, quyết định, Chính phủ cần giải trình việc tính toán mức hưởng, thời gian hưởng, tăng tính kết nối giữa các tầng trong hệ thống an sinh.

Lao động đóng BHXH bắt buộc với mức lương bình quân 5,5 triệu đồng mỗi tháng thì hưởng trợ cấp khoảng 12 năm trước khi đến tuổi nhận hưu trí xã hội. Nếu BHXH được đóng trên nền lương 2 triệu đồng mỗi tháng, mức thấp nhất mà một số nhóm bắt buộc đang tham gia thì hưởng khoảng 5 năm. Nhóm này sẽ có một thời gian không được hưởng bất cứ chế độ gì, không trợ cấp hưu trí, không thẻ BHYT do nhà nước mua.

Ủy ban Xã hội cũng yêu cầu Chính phủ làm rõ chính sách áp dụng với toàn bộ lao động đóng BHXH hay chỉ khu vực bắt buộc. Việc cân đối Quỹ Bảo hiểm xã hội bị tác động ra sao khi bổ sung trợ cấp, ngân sách nhà nước ảnh hưởng thế nào khi chi trả miễn phí thẻ BHYT.

Dự luật bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội cho người già trên 75 tuổi, chi trả từ ngân sách nhà nước. Nhiều người tán thành quy định với mong muốn hình thành hệ thống BHXH đa tầng, song một số ý kiến cho rằng trợ cấp hưu trí xã hội thực chất là chế độ bảo trợ xã hội dành cho người già (hiện trên 80 tuổi) không lương hưu, không trợ cấp. Quy định này không phù hợp với nguyên lý đóng - hưởng của BHXH nên không cần thiết bổ sung vào dự luật.

Thường trực Ủy ban Xã hội đề nghị Chính phủ rà soát quy định liên quan để không gây ra xung đột chính sách bởi theo dự thảo thì nhóm thụ hưởng là người già đang nhận trợ cấp hàng tháng, khi đủ 75 tuổi sẽ được hưởng thêm trợ cấp hưu trí xã hội. Ban soạn thảo cũng cần bổ sung quy định linh hoạt để huy động thêm nguồn lực xã hội, người già được hưởng số tiền cao hơn. Ví dụ, con cái được đóng theo hình thức tặng BHXH tự nguyện cho cha, mẹ để vừa tăng người tham gia và giảm gánh nặng cho ngân sách.

Những "khoảng trống" trong lưới an sinh, tính tới cuối năm 2021. Video: Tạ Lư

Nếu đề xuất được thông qua, hệ thống an sinh sẽ hình thành ba tầng. Tầng dưới cùng là BHXH cơ bản dành cho lao động từ khi đi làm, gia nhập hệ thống an sinh đến trước khi đủ tuổi về hưu. Tầng này có các chế độ như ốm đau, thai sản, bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, trợ cấp thất nghiệp cùng khoản đóng góp để khi đủ điều kiện được hưởng lương hưu.

Tầng tiếp theo là lao động đủ tuổi về hưu đến dưới 75 tuổi như dự luật đề xuất. Người đủ điều kiện được hưởng lương hưu hàng tháng; người không đủ điều kiện có thể được nhận trợ cấp xã hội. Tầng an sinh còn lại dành cho người già trên 75 tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Hiện Việt Nam có hơn 14,4 triệu người già sau tuổi nghỉ hưu nhưng chỉ có 5,1 triệu người (chiếm 35%) có các chế độ hỗ trợ.

Dự Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi dự kiến trình Quốc hội tại kỳ họp cuối năm 2023.

Hồng Chiêu