Thực trạng trên được nêu trong báo cáo của Đoàn giám sát Quốc hội về kết quả thực hiện Nghị quyết Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi giai đoạn 2021-2030.

Đoàn giám sát đánh giá kết quả thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới các vùng miền có chênh lệch lớn, thấp nhất là miền núi phía Bắc và vùng Tây nguyên. Các xã miền núi có hiện tượng không đăng ký phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới đến năm 2025 vì nếu đạt chuẩn, họ không còn là xã đặc biệt khó khăn, không được hưởng các chế độ an sinh xã hội như bảo hiểm y tế, hỗ trợ gạo cho học sinh, chế độ cho cán bộ, công chức, viên chức...

Người dân huyện Khánh Vĩnh, Khánh Hòa thu hoạch lúa rẫy, năm 2022. Phần lớn xã thuộc huyện này đều đặc biệt khó khăn. Ảnh: Xuân Ngọc.

Theo Quyết định 861 năm 2021 của Thủ tướng, cả nước có hơn 3.400 xã thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Trong đó, gần 1.700 xã khu vực I (bước đầu phát triển), 210 xã khu vực II (còn khó khăn) và hơn 1.500 xã khu vực III (đặc biệt khó khăn).

Các xã khu vực III, khu vực II nếu được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới sẽ được xác định là xã khu vực I và không còn được hưởng các chính sách áp dụng với xã khu vực III, khu vực II.

Theo quy định, cán bộ, công chức, viên chức công tác tại khu vực đặc biệt khó khăn được hưởng phụ cấp thu hút; phụ cấp công tác lâu năm; trợ cấp lần đầu; trợ cấp tiền mua và vận chuyển nước ngọt và sạch; trợ cấp một lần khi chuyển công tác ra khỏi vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn hoặc khi nghỉ hưu.

Ngoài ra, họ được thanh toán tiền tàu xe; trợ cấp tham quan, học tập, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ; phụ cấp ưu đãi theo nghề; phụ cấp lưu động và phụ cấp dạy tiếng dân tộc thiểu số đối với nhà giáo, viên chức quản lý giáo dục. Học sinh tại khu vực này cũng được Nhà nước hỗ trợ tiền ăn, tiền nhà ở và gạo.

Đoàn giám sát đánh giá kết quả xây dựng nông thôn mới chưa đồng đều, chưa thực sự bền vững; một số địa phương thiếu quyết liệt và có dấu hiệu chững lại. Cơ chế lồng ghép nguồn vốn ngân sách trung ương của các chương trình để hỗ trợ xây dựng nông thôn mới trên địa bàn các xã đặc biệt khó khăn, các huyện nghèo chưa thực sự hiệu quả.

Chất lượng đạt chuẩn nông thôn mới và duy trì bền vững kết quả của một số xã sau đạt chuẩn còn hạn chế, đặc biệt là tiêu chí môi trường, thu nhập, an ninh trật tự xã hội. Chất lượng các công trình cơ sở hạ tầng sau khi đạt chuẩn ở một số địa phương đã có dấu hiệu xuống cấp do chưa được quan tâm, duy tu bảo dưỡng thường xuyên.

Đoàn giám sát kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng giải quyết dứt điểm những khó khăn, bức xúc về đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt, sắp xếp ổn định dân cư ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; giải quyết bất cập khi thực hiện chính sách cho xã đã công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Các chính sách hỗ trợ cho các xã diện đặc biệt khó khăn, huyện nghèo, hộ nghèo, cận nghèo, các nhóm yếu thế ở vùng nông thôn, vùng dân tộc thiểu số phải sửa đổi, bổ sung.

"Cần có các chính sách về đào tạo nghề, giải quyết việc làm, hỗ trợ nhà ở khu vực nông thôn, bảo trợ xã hội đối với hộ nghèo không có khả năng lao động", Đoàn giám sát đề xuất.

Quốc hội sẽ dành cả ngày 30/10 để thảo luận báo cáo giám sát kết quả thực hiện Nghị quyết về ba chương trình mục tiêu quốc gia nói trên.

Sơn Hà