Tờ trình được gửi Chính phủ sau hơn một tháng Bảo hiểm xã hội Việt Nam lấy ý kiến các bộ ngành. Đây là giải pháp tháo gỡ tình trạng Bảo hiểm xã hội 54 tỉnh thành thu trái quy định BHXH bắt buộc với hàng nghìn chủ hộ kinh doanh không thuộc diện đóng, từ năm 2003 đến 2021.

Tính đến cuối tháng 5, hơn 3.500 chủ hộ kinh doanh cá thể đã đóng BHXH bắt buộc với tổng tiền thu khoảng 113 tỷ đồng. Trong đó, 1.444 người đã dừng thu và tạm ghi nhận thời gian đóng; 1.423 người tiếp tục đóng BHXH tự nguyện; 28 người đã được hoàn trả tiền đóng; 275 người hưởng hưu trí, tử tuất; 397 người hưởng BHXH một lần. BHXH Việt Nam đã giải quyết chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, BHXH một lần khoảng 55,5 tỷ đồng.

Phân loại theo thời gian đóng, có 380 chủ hộ đã đủ tuổi về hưu và 200 người trong số này đủ điều kiện hưởng lương hưu (đủ tuổi đời, đóng BHXH trên 20 năm). Tuy nhiên, họ chưa được hưởng lương do không nằm trong nhóm đóng bắt buộc theo luật hiện hành. Nhiều người trong số này đang mỏi mòn chờ hưu trí.

BHXH Việt Nam đề xuất cho chủ hộ kinh doanh đóng bảo hiểm bắt buộc từ năm 2003 đến nay được hưởng chế độ theo quy định của pháp luật hiện hành, không thoái thu cũng không thu hồi tiền hưởng BHXH, BHYT, trợ cấp thất nghiệp thời gian qua. Với 28 trường hợp đã thoái thu, nếu chủ hộ có nguyện vọng thì được đóng lại bằng số tiền đã thu hồi để khôi phục quá trình đóng để hưởng chế độ.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần bổ sung vào dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi quy định chủ hộ kinh doanh đã đóng BHXH bắt buộc trước thời điểm hiệu lực (dự kiến 1/7/2025) được tính thời gian đóng và hưởng chế độ. Nguồn kinh phí chi trả trích từ các Quỹ Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, Bảo hiểm thất nghiệp theo nguyên tắc có đóng - có hưởng, không lấy từ ngân sách.

BHXH Việt Nam cho rằng với phương án này, chủ hộ được ghi nhận thời gian đóng, có lương hưu khi về già để ổn định cuộc sống. Việc thoái thu cũng rất phức tạp do chủ hộ không đồng thuận và họ cũng thiệt thòi vì đã đóng thời gian dài, đang chờ lương hưu. Nhiều trường hợp chuyển sang đóng tự nguyện hoặc nhóm khác nay đã đủ tuổi về hưu, nếu không được tính hưởng thì không có lương hưu, tác động không tốt đến dư luận.

Quốc hội hồi tháng 6 đã thông qua Nghị quyết yêu cầu trong năm 2023 phải thống kê đầy đủ, giải quyết dứt điểm vướng mắc với chủ hộ bị thu sai quy định để đảm bảo quyền lợi người tham gia.

Bà Lê Thị Hà (Yên Sơn, Tuyên Quang), chủ hộ kinh doanh cá thể bị thu BHXH bắt buộc sai quy định 13 năm, nay vẫn bị "treo" lương hưu vì chưa có cơ chế giải quyết. Ảnh: Xuân Hoa

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đã đưa nhóm chủ hộ có đăng ký kinh doanh vào diện đóng bắt buộc. Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH với nhóm này thấp nhất bằng một nửa và cao nhất bằng 8 lần lương tối thiểu vùng I (hiện nay là 4,68 triệu đồng). Nhóm này mỗi tháng trích 25% tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, gồm 22% vào Quỹ Hưu trí tử tuất, 3% vào Quỹ Ốm đau thai sản.

Dự thảo Luật sẽ trình Quốc hội cho ý kiến vào kỳ họp tháng 10/2023.

Hồng Chiêu