Đầu tháng 9, tình trạng người dân dùng kích điện bắt giun đất diễn ra rầm rộ ở huyện miền núi Bá Thước, tập trung ở các cánh rừng già - nơi giun loại lớn sinh sống. Rừng phòng hộ Thung Chấn, xã Điền Thượng là một trong số đó.

Đầu giờ sáng, trên con đường liên huyện vắt ngang sườn đồi, từng tốp đi xe máy mang theo dụng cụ hành nghề tiến vào rừng. Họ vượt qua ngọn dốc cuối thôn Chiềng Má, xã Điền Thượng, sau đó đi thêm 5-7 km, băng qua những vạt rừng chằng chịt dây leo thì dừng lại. Bỏ xe máy ven lối mòn, nhóm người xách balô chứa đồ nghề cùng ít đồ ăn bắt đầu một ngày làm việc 7-8 tiếng.

Một thợ kích giun hoạt động trong rừng Thung Chấn. Ảnh: Lê Hoàng

Vị trí được người dân tìm kiếm nhiều nhất là những khoảng rừng gần nguồn nước, độ ẩm cao, đất đai màu mỡ. "Cứ chỗ nào phân giun đùn lên mặt đất nhiều là chúng tôi hạ kích quây bắt", thanh niên tên Long nói.

Phát hiện điểm giun đùn, Long và bạn lôi bộ kích điện, cục ắc quy, cuộn dây điện dài hơn chục mét và những thanh sắt nhọn ra. Sợi dây điện lõi đôi màu vàng, một đầu được xoắn vào nguồn điện, đầu còn lại nối vào những thanh kim loại cỡ chiếc đũa. Nối dây xong, Long và bạn chia nhau 5-6 que sắt lần lượt cắm xuống đất, sâu 25-30 cm rồi bật công tắc bộ kích điện.

Vài phút sau, trong bán kính hai mét vuông, những con giun đất đen sì, bóng nhẩy đủ loại lớn nhỏ bắt đầu quằn quại ngoi lên. Con lớn như ngón tay trở lên được gom bỏ vào bao tải, những con nhỏ bị loại. Tuần tự cứ thế cho đến khi hết giun, bộ đôi lại dời đi nơi khác.

Chưa đầy hai giờ buổi sáng, Long đã thu được 3-4 kg giun. Trung bình mỗi ngày, một thợ kích giun ở Thung Chấn thu khoảng 10 kg giun đất; đợt cao điểm hoặc trúng mánh có thể kiếm trên dưới 20 kg. Với giá bán 35.000 đồng/kg, thợ kích giun có thu nhập 400.000-500.000 một ngày, có hôm cả triệu đồng.

"Nghề này làm việc trong rừng sâu, địa hình hiểm trở, nhưng cũng không quá vất vả, thu nhập tạm được nên chúng tôi theo mấy tháng rồi", một thợ kích giun ở Bá Thước nói. Chính vì thu nhập khá, hàng trăm người đã kéo đến Bá Thước kích giun, riêng xã Điền Thượng hiện có khoảng 30 người.

Nhiều vạt rừng bị phát quang để kích giun ở Thung Chấn. Ảnh: Lê Hoàng

Vì phải dọn dẹp mặt bằng cho quang đãng để tiện giăng dây điện và cắm thiết bị, thợ bắt giun đã phát dọn, chặt hạ nhiều khoảng rừng, chủ yếu là các loài cây thấp, dây leo, chuối rừng... Tại Thung Chấn, có hàng trăm điểm cây rừng bị phạt ngang gốc nằm ngổn ngang, có cây còn tứa mủ tươi.

Thời gian trước, những người ở Điền Thượng thường mang giun đến các cơ sở thu gom ở các xã Điền Quang, Ái Thượng, Thiết Ống... bán lại. Khoảng hai tháng nay, một cặp vợ chồng từ tỉnh Tuyên Quang về thôn Chiềng Má thuê đất làm nhà ở và làm lò thu gom, phơi sấy.

Khu lò sấy nằm ngay ven tuyến đường liên huyện hoạt động cả ngày lẫn đêm. Chủ lò tên Lan cho hay từng thu gom giun ở nhiều tỉnh như Phú Thọ, Hưng Yên, gần đây mới dạt về Thanh Hóa. Để thu số lượng lớn, chủ lò còn đầu tư thêm nhiều bộ kích điện, nếu ai có nhu cầu đi làm đều được phát dụng cụ miễn phí.

Theo chủ lò, trung bình 5 ngày có thể gom khoảng 2,5-3 tấn giun đã sấy khô (10-13 kg giun tươi thu được một kg khô), giá bán 640.000-860.000 đồng mỗi kg. Giun khô được xuất sang Trung Quốc làm thuốc đông y. "Giá bán gần đây chững lại, song thu nhập cũng ổn nên tôi vẫn theo nghề", chị Lan nói.

Lò sấy giun ở cuối thôn Chiềng Má, xã Điền Thượng. Ảnh: Lê Hoàng

Chưa xử lý được vấn nạn kích giun đất

Ông Vũ Quang Trung, Phó chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Thanh Hóa, cho hay việc dùng kích điện đánh bắt giun gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường, chất lượng đất đai, mất cân bằng sinh thái. Con giun được coi là chiến sĩ trong cải tạo đất đai.

Tuy nhiên, ngành nông nghiệp không đủ chức năng, thẩm quyền để xử lý tình trạng này mà đòi hỏi phải có sự phối hợp liên ngành, nhiều cơ quan. Vừa qua, Chi cục đã gửi văn bản cho các địa phương cảnh báo nạn kích giun và đề nghị tăng cường công tác kiểm tra, tìm giải pháp ngăn chặn.

Về phía địa phương, ông Hà Văn Ngọc, Phó chủ tịch xã Điền Thượng, cho hay huyện đã có văn bản yêu cầu các xã, thị trấn tăng cường tuyên truyền, kiểm tra, xử phạt người đi kích giun. Xã Điền Thượng cũng lập tổ công tác đi ngăn chặn, song "chưa bắt hay xử phạt được trường hợp nào vì không có chế tài".

Hiện Nghị định 91/2019 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai đã xác định những hành vi hủy hoại đất, nhưng kích điện giun đất chưa được quy định rõ ràng, chưa có chế tài. "Người dân thường làm việc trên đồi, giấu máy móc trong rừng nên cơ quan chức năng khó phát hiện. Sau khi tuyên truyền, bà con cũng ký cam kết không bắt giun, song thực tế vẫn hoạt động", ông Ngọc nói.

Chính quyền cũng tổ chức kiểm tra các lò sấy giun nhằm ngăn chặn nguồn thu mua. Thượng tá Trương Xuân Hùng, Phó trưởng Công an huyện Bá Thước, cho hay theo khảo sát mới đây, địa bàn có 16 hộ xây dựng lều lán, thu gom giun sấy khô, tập trung ở các xã Thiết Ống, Điền Quang, Ái Thượng, Thành Lâm...

Sau khi kiểm tra, cơ quan chức năng đã cho dừng hoạt động 13 cơ sở do không có giấy phép kinh doanh. "Sắp tới đây chúng tôi sẽ cho dẹp hết. Cứ phát hiện ai dùng kích điện sẽ bắt, xử phạt...", thượng tá Hùng khẳng định.

Kích giun đất, sấy khô ở xã Điền Thượng. Video: Lê Hoàng

Giun đất gồm nhiều loài, thuộc phân lớp Oligochaeta (phân lớp giun có đai sinh dục), ngành Annelida (ngành giun đốt). Tại nhiều quốc gia, giun còn được nuôi cho mục đích xử lý rác thải. Nhờ giun đất, Australia đã tái tạo được khoảng 20% rác hữu cơ, góp phần giải quyết vấn đề sinh thái và rác thải, bảo vệ môi trường. Nghiên cứu cho thấy 100-200 gram giun có thể xử lý tối đa 300 kg rác thải.

Lê Hoàng