Tại Tờ trình dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi gửi Quốc hội hôm 10/10, Chính phủ đề xuất giảm năm đóng BHXH từ 20 xuống 15 năm, tiến tới lộ trình 10 năm nhằm mở rộng diện bao phủ trong bối cảnh mới 38% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia lưới an sinh.

Người cao tuổi làm việc trong một xưởng may tại chợ Đông Ba (Thừa Thiên Huế). Ảnh: Võ Thạnh

Theo dự luật, mức hưởng của lao động nghỉ hưu trong điều kiện bình thường bằng 45% bình quân tiền lương tính đóng BHXH, tương ứng với 20 năm đóng bảo hiểm của lao động nam và 15 năm với lao động nữ. Sau đó, cứ thêm một năm đóng hưởng thêm 2%.

Lao động nam đóng 15 năm BHXH hưởng tỷ lệ tối thiểu 33,75% và cần đóng 35 năm để hưởng lương hưu tối đa 75%. Nam đóng đủ 15 năm đến dưới 20 năm thì mức hưởng được tính thêm 2,25% mỗi năm. Lao động nữ tham gia 15 năm hưởng lương hưu tối thiểu 45% và cần đóng 30 năm để đạt mức tối đa 75%.

Cùng lấy mốc 15 năm đóng BHXH tối thiểu nhưng tỷ lệ tích lũy lương hưu của nam thấp hơn nữ 11,25%. Lý giải điều này, đại diện cơ quan soạn thảo cho biết cách tính, tỷ lệ hưởng BHXH kế thừa toàn bộ quy định hiện hành, không đặt nặng vấn đề thay đổi công thức hưởng.

Luật Bảo hiểm xã hội năm 2006 từng quy định thời gian đóng tối thiểu là 15 năm áp dụng cho cả nam lẫn nữ để hưởng 45%. Luật sửa đổi năm 2014 điều chỉnh nâng dần thời gian đóng tối thiểu của nam lên 20 năm và nữ giữ nguyên 15 năm để hưởng mức trên.

Nguyên Thứ trưởng Lao động Thương binh và Xã hội Phạm Minh Huân, người từng tham gia soạn thảo Luật Bảo hiểm xã hội các năm 2006 và 2014, giải thích thêm thời gian đóng tối thiểu chênh lệch nhau 5 năm để phù hợp với tuổi nghỉ hưu nữ 55 và nam 60 theo Bộ luật Lao động cũ.

Do lao động nữ nghỉ hưu sớm hơn 5 năm so với nam giới, thời gian tham gia hệ thống ngắn hơn nên số năm đóng BHXH tối thiểu cũng được điều chỉnh thấp hơn tương ứng, sao cho nữ nghỉ hưu ở tuổi 55 sẽ đạt mức hưởng tối đa 75% với 30 năm tham gia, còn lao động nam nghỉ hưu ở tuổi 60 sẽ đóng 35 năm.

"Vì thế, nếu giảm năm đóng nhưng giữ nguyên cách tính cũ thì tỷ lệ lương hưu của nam và nữ có sự chênh lệch", ông nói.

Tỷ lệ hưởng lương hưu của lao động nam và nữ căn cứ trên số năm đóng BHXH theo luật hiện hành. Đồ họa: Tiến Thành

Tỷ lệ hưởng lương hưu của người Việt Nam cao, nhưng tiền lương hưu rất thấp do nền đóng BHXH thấp. Với bình quân tiền lương đóng BHXH 5,7 triệu đồng như hiện nay, lương hưu với nam giới tham gia BHXH 15 năm khoảng 2 triệu đồng và lao động nữ khoảng 2,6 triệu đồng. Song đây là mức cơ bản, lương hưu được điều chỉnh dựa trên CPI và tình hình kinh tế xã hội hàng năm.

Theo dự luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, quy định rút xuống 15 năm đóng BHXH chỉ áp dụng với lao động về hưu trong điều kiện làm việc bình thường. Người làm công việc nặng nhọc, độc hại, suy giảm khả năng lao động được về hưu sớm so với tuổi quy định, song vẫn phải đóng đủ 20 năm tham gia. Sau đó cứ mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi thì bị trừ 2%. Trường hợp nghỉ trước tuổi có thời gian lẻ trước 6 tháng thì không bị trừ tỷ lệ hưởng, trên 6 tháng mức giảm tính 1%.

Bộ Lao động Thương binh và Xã hội lý giải tỷ lệ hưởng của nhóm này đã thấp, nếu giảm năm đóng sẽ khiến tỷ lệ hưởng lương hưu càng thấp. Ví dụ, lao động nam đóng 15 năm BHXH hưởng lương hưu 33,75%, nếu nghỉ hưu sớm hơn 5 tuổi mà bị trừ 10% thì chỉ còn 23,75%.

Độ bao phủ an sinh của Việt Nam mỏng khi mới hơn 35% người già sau tuổi lao động có lương hưu, trợ cấp hàng tháng (Xem chi tiết). Đồ họa: Gia Linh

Đề xuất giảm năm đóng BHXH trước đó nhận hai luồng góp ý trái chiều, theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Xã hội. Luồng thứ nhất đồng tình vì cho rằng chính sách hấp dẫn lao động, giúp mở rộng diện bao phủ, nhất là người thu nhập thấp, không thường xuyên. Luồng còn lại đề nghị giữ nguyên 20 năm đóng như hiện hành để tiền lương hưu không quá thấp, cũng như đảm bảo công bằng, chia sẻ giữa nam và nữ trong hệ thống an sinh.

Ngoài giảm năm đóng hưởng lương hưu, Chính phủ trình Quốc hội hai phương án giải quyết BHXH một lần; đề xuất đưa khoảng 3 triệu người thuộc 5 nhóm lao động vào diện đóng bắt buộc; bổ sung trợ cấp thai sản 2 triệu đồng với người tham gia BHXH tự nguyện; hạ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội xuống còn 75 thay vì 80 như hiện hành; trợ cấp hàng tháng cho lao động đủ tuổi hưu đến trước 75 tuổi mà chưa đủ thời gian đóng BHXH.

Dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi dự kiến được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp cuối tháng 10, thông qua tại kỳ họp tháng 5/2024 và có hiệu lực từ 1/7/2025.

Hồng Chiêu