Nữ nghệ sĩ cải lương duy nhất được phong NSND đợt đầu tiên

Cố NSND Phùng Há tên thật Trương Phụng Hảo, sinh năm 1911 tại Mỹ Tho, là con thứ 6 trong một gia đình nghèo, đông anh em. Tuy không được đào tạo nhưng Phùng Há từ nhỏ đã bộc lộ đam mê và năng khiếu ca hát, diễn xuất.

Năm Phùng Há 9 tuổi thì cha bà qua đời. Vì hoàn cảnh khó khăn, Phùng Há phải nghỉ học để đi làm kiếm tiền nuôi gia đình. 13 tuổi, bà đi làm công trong một lò gạch để kiếm tiền.

Dù công việc vất vả nhưng giọng ca thiên phú của bà khi ấy đã lọt vào tai ông bầu Hai Cu của gánh hát Nam Đồng Ban cũ và được ông chú ý.

Năm 1924, ông bầu Hai Cu thành lập gánh hát Tái Đồng Ban và mời bà tham gia với vai trò đào chính để đóng cặp với kép chính Năm Châu. Ông cũng là người gợi ý bà sử dụng cái tên Phùng Há làm nghệ danh.

Thầy tuồng Nguyễn Công Mạnh, NSND Năm Châu và nhạc sĩ Tư Chơi là những người thầy đầu tiên của bà trong cuộc đời nghệ thuật.

Vai diễn đầu tiên đánh dấu cuộc đời hoạt động nghệ thuật của Phùng Há là vai Giả Thị trong vở cải lương Hoàng Phi Hổ quy Châu của soạn giả Nguyễn Công Mạnh. Sau đó là các vở Thôi Tử thí Tề Quân, Mổ tim Tỷ Can, Anh hùng náo Tam Môn Nhai của soạn giả Nguyễn Châu Thành; Khúc oan vô lượng; Tội của ai của soạn giả Tư Chơi. Thời gian này, bà đóng cặp với nghệ sĩ Năm Châu và được công chúng mến mộ.

Năm 1926, bà cùng các nghệ sĩ Năm Châu và Tư Chơi, Ba Du gia nhập gánh hát Trần Đắc của ông bầu Trần Đắc Nghĩa.

Một thời gian sau, dưới sự giúp đỡ của Lê Công Phước, Phùng Há đã lập được gánh hát riêng, làm bầu gánh khi mới 18 tuổi.

Gánh hát của bà quy tụ được rất nhiều đào kép nổi tiếng thời bấy giờ như Ba Vân, Năm Phỉ, Tám Du, Năm Thiện, Ba Thâu, Ba Đồng, Chín Móm, Năm Kiệt, Hai Sự, Hai Nữ, Tư Bé, Tư Hélènne,... Tất cả họ đều là những gạo cội đặt viên gạch đầu tiên gây dựng cải lương. Theo nhiều tài liệu ghi lại thì đây là gánh cải lương có quy mô lớn ở miền Nam, đi lưu diễn khắp nơi, tạo tiền đề giúp cải lương phát triển rực rỡ.

Nhờ lưu diễn bằng ghe nên thời đó, dù ở những vùng chợ quê xa xôi như Vĩnh Kim, Ba Dừa, Cái Thia,... đều có gánh hát tới. Khán giả khắp nơi được tiếp xúc với cải lương và đam mê loại hình nghệ thuật này. Tại Sài Gòn, cứ đến 3 giờ chiều thì vé các hạng của gánh Huỳnh Kỳ (gánh hát của Phùng Há) đều hết. Nhiều người thất vọng đón buổi tối để mua cho được vé đêm mai.

Như vậy, có thể thấy, NSND Phùng Há là người có đóng góp to lớn với nghệ thuật cải lương.

Không chỉ thành công diễn xuất, NSND Phùng Há còn là người thầy tài giỏi, có đạo đức chuẩn mực. Bà là giảng viên của Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ tại Sài Gòn. Với những đóng góp cho nghệ thuật, năm 1984, bà là nữ nghệ sĩ cải lương duy nhất được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân đợt đầu tiên.

NSND Phùng Há cũng là thầy của nhiều thế hệ nghệ sĩ danh tiếng như huyền thoại Thanh Nga, NSND Bạch Tuyết, NSƯT Kim Tử Long, NSƯT Diệu Hiền…

Tới ngày mất cũng chưa bao giờ nặng lời với ai

Dù thành danh và tài giỏi, có nhiều cống hiến vượt bậc nhưng NSND Phùng Há lại rất khiêm tốn và điềm tĩnh. Học trò của bà là NSND Bạch Tuyết từng kể lại, trong quá khứ, bà học được rất nhiều từ NSND Phùng Há. Bà nói:

"Tôi học nghề đã phải cúi đầu biết ơn nhưng còn mang nặng ơn nghĩa hơn nữa khi được học làm người từ bà. Học làm người từ NSND Phùng Há mới là kinh khủng khiếp".

NSND Bạch Tuyết bắt đầu theo học NSND Phùng Há từ năm bà 45 tuổi. Trong quá trình học, bà quan sát cách sống của thầy mình và nhận thấy, tới ngày mất là 99 tuổi, NSND Phùng Há chưa hề giận ai, thù ai, mở miệng nói một tiếng nặng lời với ai.

Ngay từ lúc NSND Phùng Há còn sống, NSND Bạch Tuyết đã nói: "Má ơi, má hiển thánh giữa đời này rồi. Tụi con không biết phải làm sao để học theo được má. Đến cái bước chân của má con cũng muốn học".

Khi NSND Phùng Há 99 tuổi, gót chân của bà vẫn trắng tươi, y như lúc nào cũng được gột rửa sạch sẽ.